نویسنده: پروفسور دکتر اصغر مردانی
متخصص مغز و اعصاب، استاد دانشگاه و پژوهشگر نورولوژی
مقدمه
سیستم عصبی، پیشرفتهترین و حساسترین سامانه در بدن انسان است که تمام فعالیتهای حیاتی – از ضربان قلب گرفته تا احساس، فکر، حرکت و تصمیمگیری – را کنترل میکند.
اعصاب، همان زبان خاموش مغز هستند که پیامهای الکتریکی را در کسری از ثانیه به سراسر بدن منتقل میکنند.
به گفتهی پروفسور دکتر اصغر مردانی،
«اگر قلب، موتور بدن باشد، مغز و اعصاب، سیستم فرماندهی و هدایت هوشمند آن هستند.»
ساختار سیستم عصبی
سیستم عصبی از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
سیستم عصبی مرکزی (Central Nervous System – CNS)
شامل مغز و نخاع است. این بخش مسئول پردازش، ذخیره و تحلیل اطلاعات است.
سیستم عصبی محیطی (Peripheral Nervous System – PNS)
شبکهای از اعصاب است که پیامها را میان مغز و اندامهای بدن جابهجا میکند.
این بخش شامل اعصاب حرکتی (برای حرکت عضلات) و اعصاب حسی (برای دریافت حسها) میباشد.
عملکرد اعصاب در بدن
هر سلول عصبی یا نورون (Neuron) مانند یک کابل ارتباطی فوقالعاده دقیق عمل میکند.
نورونها پیامها را از طریق جریانهای الکتریکی و مواد شیمیایی (نوروترنسمیترها) منتقل میکنند.
این ارتباطات، پایهی تمام فعالیتهای مغزی و رفتاری انسان را شکل میدهند — از یک لبخند ساده تا تفکر پیچیده.
پروفسور مردانی در تحقیقات خود تأکید دارد که حتی تغییرات کوچک در انتقال عصبی میتواند تأثیرات قابلتوجهی بر احساس، تمرکز و عملکرد ذهنی بگذارد.
بیماریهای شایع اعصاب
اختلالات سیستم عصبی از شایعترین و پیچیدهترین بیماریهای عصر مدرن هستند.
برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
سکته مغزی (Stroke): قطع ناگهانی جریان خون در مغز.
مولتیپل اسکلروزیس (MS): تخریب غلاف میلین در سلولهای عصبی.
صرع (Epilepsy): فعالیت غیرطبیعی و ناگهانی سلولهای مغز.
پارکینسون: کاهش دوپامین در مغز که باعث لرزش و کندی حرکت میشود.
نوراپاتی محیطی: آسیب به اعصاب دستها و پاها، معمولاً در اثر دیابت یا سموم.
آلزایمر و زوال عقل: اختلال در حافظه و عملکرد شناختی به علت تغییرات سلولی در مغز.
علائم هشداردهنده اختلالات عصبی
هر علامت غیرعادی در عملکرد بدن میتواند نشانهی اختلال عصبی باشد.
به گفتهی پروفسور مردانی، توجه به علائم زیر ضروری است:
بیحسی یا گزگز در دست و پا
ضعف ناگهانی در یک سمت بدن
اختلال در گفتار، بینایی یا تعادل
سردردهای مکرر یا شدید
کاهش حافظه و تمرکز
حرکات غیرارادی یا لرزش دست
در صورت بروز هر یک از این علائم، مراجعه به پزشک متخصص مغز و اعصاب الزامی است.
روشهای تشخیص
برای تشخیص دقیق بیماریهای عصبی، از روشهای پیشرفتهی تصویربرداری و آزمایشهای عملکردی استفاده میشود، از جمله:
MRI و CT Scan برای بررسی ساختار مغز و نخاع
نوار عصب و عضله (EMG – NCV) برای ارزیابی عملکرد اعصاب محیطی
EEG برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز در بیماران مبتلا به صرع
آزمایشهای شناختی برای سنجش حافظه و تمرکز
درمان و مدیریت
درمان بیماریهای عصبی نیازمند ترکیبی از دارودرمانی، توانبخشی، رواندرمانی و اصلاح سبک زندگی است.
پروفسور مردانی تأکید میکند که روند درمان باید فردمحور باشد؛ زیرا واکنش عصبی هر بیمار منحصربهفرد است.
راهکارهای پیشنهادی:
کنترل فشار خون و قند
تغذیهی غنی از امگا ۳، ویتامین B و آنتیاکسیدانها
فعالیت فیزیکی منظم
تمرینات ذهنی (مدیتیشن، مطالعه، یادگیری مهارت جدید)
پرهیز از استرس و مصرف الکل یا دخانیات
پژوهشهای نوین
پروفسور مردانی از پیشگامان مطالعات در زمینهی نوروتکنولوژی و هوش مصنوعی پزشکی است.
ایشان در پروژههای خود به بررسی ارتباط بین عملکرد مغز، الگوریتمهای یادگیری ماشین و تشخیص زودهنگام بیماریهای عصبی پرداختهاند.
به گفتهی او، آیندهی نورولوژی به سمت درمانهای شخصیسازیشده و تشخیص زودهنگام با کمک فناوریهای هوشمند در حرکت است.
نتیجهگیری
اعصاب، سیستم ارتباطی بدن انساناند؛ سیستمی که با نظم، دقت و ظرافت بینظیر کار میکند.
سلامت اعصاب، به معنای سلامت کل بدن است. شناخت و مراقبت از این شبکهی ظریف، کلید پیشگیری از بیماریهای جدی و حفظ کیفیت زندگی است.
پروفسور دکتر اصغر مردانی در پایان میگوید:
«هر پیام عصبی، یک معجزهی زیستی است؛ و درک این معجزه، آغاز سلامت واقعی انسان است.»