نویسنده: پروفسور دکتر اصغر مردانی
متخصص مغز و اعصاب، استاد دانشگاه و پژوهشگر علوم شناختی
مقدمه
سردرد یکی از شایعترین مشکلات عصبی در سراسر جهان است و تقریباً هر انسانی در طول زندگی خود چندین بار آن را تجربه میکند. با وجود اینکه در اغلب موارد، سردرد خفیف و موقتی است، در برخی بیماران میتواند نشانهای از بیماریهای جدی مغز و اعصاب باشد.
به گفتهی پروفسور اصغر مردانی، «سردرد فقط یک درد ساده نیست؛ بلکه پیام هشداردهندهای از سوی مغز است که نیاز به توجه و بررسی دارد.»
انواع سردرد
سردردها به طور کلی به دو دستهی اصلی تقسیم میشوند:
۱. سردردهای اولیه
در این نوع، علت مشخصی در ساختار مغز وجود ندارد و خود درد، بیماری اصلی است.
شایعترین انواع سردرد اولیه عبارتند از:
- میگرن (Migraine):
درد شدید، معمولاً در یک طرف سر، همراه با تهوع، حساسیت به نور یا صدا.
حملات میگرن میتوانند از چند ساعت تا چند روز ادامه داشته باشند. - سردرد تنشی (Tension Headache):
شایعترین نوع سردرد، معمولاً به صورت فشار یا سنگینی در دو طرف سر.
استرس، اضطراب، کمخوابی و خستگی از عوامل تحریککنندهی آن هستند. - سردرد خوشهای (Cluster Headache):
درد بسیار شدید و ناگهانی در یک سمت سر یا اطراف چشم، معمولاً در مردان بیشتر دیده میشود.
۲. سردردهای ثانویه
این نوع سردردها ناشی از بیماری یا عامل دیگری هستند، از جمله:
- عفونتهای مغزی یا سینوسی
- فشار خون بالا
- ضربه به سر
- اختلالات چشمی یا گردنی
- تومورهای مغزی (در موارد نادر)
پروفسور مردانی تأکید میکند که هر سردرد ناگهانی و متفاوت از تجربههای قبلی باید توسط پزشک متخصص بررسی شود.
علل شایع بروز سردرد
بر اساس تحقیقات پروفسور مردانی، مهمترین دلایل بروز سردرد شامل عوامل زیر است:
- استرس و تنشهای روانی
- کمآبی بدن یا نخوردن وعدههای غذایی
- مصرف زیاد قهوه یا نوشیدنیهای انرژیزا
- تغییرات هورمونی
- اختلالات خواب
- کار طولانیمدت با کامپیوتر یا تلفن همراه
- مشکلات گردنی و عضلانی
تشخیص و بررسی
تشخیص دقیق نوع سردرد بر اساس شرح حال، معاینهی عصبی و در صورت نیاز تصویربرداری مغزی (MRI یا CT Scan) انجام میشود.
پروفسور مردانی توصیه میکند بیماران الگوی سردرد خود را ثبت کنند؛ شامل زمان شروع، شدت درد، عوامل تحریککننده و داروهای مصرفشده. این روش در تشخیص میگرن و سردردهای تنشی بسیار کمککننده است.
درمان و پیشگیری
درمان سردرد بسته به علت آن متفاوت است، اما اصول کلی شامل موارد زیر میشود:
- اصلاح سبک زندگی: خواب کافی، نوشیدن آب کافی، تغذیهی منظم و کاهش استرس.
- دارودرمانی: استفاده از داروهای ضد درد، ضد التهاب یا در موارد میگرن، داروهای پیشگیرانه مانند تریپتانها.
- روشهای غیردارویی: ماساژ گردن و شانه، یوگا، مدیتیشن، فیزیوتراپی و نوروفیدبک.
- درمانهای نوین: استفاده از تحریک مغناطیسی مغز (TMS) یا تحریک عصب واگ (VNS) در بیماران مقاوم به درمان.
به گفتهی پروفسور مردانی، «هدف از درمان سردرد فقط تسکین موقت درد نیست، بلکه باید علت اصلی شناسایی و کنترل شود.»
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهدهی علائم زیر، مراجعه فوری به پزشک متخصص مغز و اعصاب ضروری است:
- شروع ناگهانی و شدیدترین سردرد زندگی
- سردرد همراه با تب، تهوع یا سفتی گردن
- سردرد بعد از ضربه به سر
- تغییر در بینایی، تکلم یا تعادل
- سردردهای مکرر که در طول زمان بدتر میشوند
نتیجهگیری
سردرد زبانی است که مغز از طریق آن با ما صحبت میکند.
گوش دادن به این پیامها و شناسایی علت اصلی درد، کلید حفظ سلامت مغز و پیشگیری از بیماریهای جدیتر است.
پروفسور دکتر اصغر مردانی در پایان تأکید میکند:
«درمان سردرد، تنها با قرص و دارو کامل نمیشود؛ بلکه با شناخت، آرامش و تعادل ذهنی آغاز میگردد.»